Porady dla Sejmowa Komisja Sledczej Psychika Klamstwa - Lech Bajan z Washington DC

Porady dla Sejmowa Komisja Sledczej Psychika Klamstwa - Lech Bajan z Washington DC

I. KŁAMANIE, PRZECIEK I WSKAZÓWKI KŁAMSTWA.

KŁAMSTWO zwykle ostre wyrażenie moralnego potępienia, którego staramy się uniknąć w uprzejmej rozmowie. Jest ono często zastępowane synonimami, takimi jak fałsz i nieprawda. (The Compact Edition Of The Oxford English Dictionary)

Definiując kłamstwo musimy brać pod uwagę nie tylko kłamcę, ale i okłamywanego. W wypadku kłamstwa okłamywany nie prosi, aby go zmylić, a kłamca nie uprzedził go, że ma zamiar to zrobić.
Dlatego P. Eckman definiuje KŁAMSTWO jako sytuację, w której jedna osoba ma intencję zmylenia drugiej, czyni to rozmyślnie, bez uprzedzenia o posiadaniu takiego zamiaru i bez explicite wyrażonej przez okłamywanego prośby o wprowadzenie go w błąd.

Istnieją dwa podstawowe sposoby kłamania:
1. Ukrywanie ? polega na wstrzymywaniu się od przekazania jakiejś informacji i nie mówieniu niczego nieprawdziwego.




2. Fałszowanie ? wymaga czegoś więcej. Kłamca nie tylko ukrywa prawdziwą informację, ale przekazuje także informację fałszywą, tak jakby była prawdziwa.
Żeby kłamstwo się powiodło, często zachodzi konieczność łączenia ukrywania z fałszowaniem. Czasami jednak kłamca może poprzestać na ukrywaniu.
Zwykle kłamcy, jeśli mogą wybrać formę kłamania, to wolą ukrywać niż fałszować.

Daje im to wiele korzyści. Ukrywanie jest najczęściej łatwiejsze niż fałszowanie. Niczego nie trzeba wymyślać. Nie mając z góry przygotowanego scenariusza, nie narażamy się na wykrycie naszego kłamstwa.
Kłamstwo w postaci ukrywania jest też łatwiejsze do obrony, jeśli zostanie wykryte. Okłamujący nie posuwa się tak daleko, żeby znaleźć się w opałach. Istnieje wiele możliwości do zastosowania wymówek.
Kłamca traci możliwość wyboru między ukrywaniem i fałszowaniem z chwilą, gdy zostanie przez ofiarę sprowokowany do odpowiedzi.


Czasem kłamca ucieka się do fałszowania, nawet jeśli kłamstwo bezpośrednio tego nie wymaga. Postępuje tak, by lepiej ukryć to, co jest ukrywane. Ten rodzaj fałszowania trzeba zastosować, gdy ukrywane muszą być emocje. Łatwo jest ukryć emocję którą słabo doświadczamy, dużo trudniej taką, którą przeżywamy w danym momencie, szczególnie, gdy jest ona silna.


Najlepszym sposobem ukrycia silnych emocji jest maska. Zakrycie ręką twarzy lub jej części, albo odwrócenie się od osoby, z którą rozmawiamy, zwykle kończy się wykryciem kłamstwa. Najlepszą maską jest fałszywa emocja.


Nie każda sytuacja pozwala kłamcy maskować przeżywaną emocję. Istnieją kłamstwa, które wymagają spełnienia znacznie trudniejszego zadania, polegającego na ukrywaniu emocji bez fałszowania. Osoba w takiej sytuacji musi ukryć przeżywaną silnie emocję, bez posługiwania się inną emocją jako maską. Dzieje się tak w sytuacjach, gdzie posłużenie się fałszywą emocją niesie ryzyko zdemaskowania, np. przy grze w pokera.


W innych sytuacjach, każda emocja może być fałszowana za pomocą jakiejkolwiek innej emocji. Najczęściej stosowaną maską jest uśmiech, który jest przeciwieństwem wszystkich negatywnych emocji, takich jak strach, złość, rozpacz, wstręt itp.


Drugim powodem wykorzystywania uśmiechu jako maski jest fakt, że jest ona standardową formą pozdrowienia.


Jeszcze inną przyczyną częstego stosowania uśmiechu jako maski jest to, że uśmiech jest najłatwiej wzbudzić dowolnie, spośród wszystkich wyrazów mimicznych.
Błędy mogą być popełniane w tym, co nazywamy przebiegiem uśmiechów w czasie. Mogą się one pojawiać zbyt szybko, lub zbyt wolno.
Oprócz ukrywania i fałszowania występuje wiele innych sposobów kłamania. Wyróżniamy:
- Fałszywa atrybucja - przyznanie się do przeżywanej emocji, ale fałszywe identyfikowanie jej przyczyny;
- Fałszywa prawdomówność - mówienie prawdy, ale w taki sposób, że ofiara nie wierzy w to, co usłyszała;
- Półprawda - niedomówienie, czyli pominięcie kluczowej informacji, pozwala kłamcy zachować kłamstwo w tajemnicy bez powiedzenia czegoś nieprawdziwego;
- Podstęp błędnego wnioskowania ? mówienie prawdy tak, by wynikało z niej coś przeciwnego;

Wymienia się dwa rodzaje wskazówek kłamstwa:
? PRZECIEK ? kłamca przez pomyłkę ujawnia prawdę. Informuje o tym, co zostało ukryte.
? WSKAZÓWKA FAŁSZU ? zachowanie okłamującego wskazuje, że kłamie on nie ujawniając prawdy. Odpowiada na pytanie, czy ktoś kłamie, ale nie ujawnia, co jest ukrywane.
Zarówno przecieki, jak i wskazówki fałszu są błędami, które nie zawsze występują. Nie wszystkie kłamstwa wychodzą na jaw.

II. DLACZEGO KŁAMSTWA WYCHODZĄ NA JAW?

Błędy, które okłamujący popełnia w trakcie kłamania, popełnia wbrew sobie.
Wskazówką fałszu, lub przecinkiem może być:
1 zmiana wyrazu mimicznego
2. ruch ciała
3. załamanie głosu
4.przełykanie
5. bardzo głęboki lub płytki oddech
6. długie pauzy między słowami
7 przejęzyczenia
8.mikroekspresja twarzy
9. błędnie wykonany gest

Kłamstwa wychodzą na jaw z dwóch powodów:

1 Pierwszy związany jest z myśleniem

3 Drugi związany jest z emocjami

1. ZŁE SCENARIUSZE
Kłamcy nie zawsze przewidują, że będą musieli kłamać. Nie zawsze jest czas na przygotowanie się, powtórzenie i zapamiętanie odpowiedniego scenariusza.
Nawet, jeśli jest dostatecznie dużo czasu i fałszywy scenariusz został szczegółowo obmyślony, kłamca może nie być wystarczająco sprytny, by przewidzieć wszystkie pytania.
Nawet spryt czasem nie jest w stanie uchronić go przed wykryciem kłamstwa, ponieważ zmiany okoliczności mogą zdradzić skądinąd dobry scenariusz.
Zdarza się, że okoliczności nie zmuszają kłamcy do zmiany scenariusz, ale mimo to ma on problemy z przypomnieniem sobie wcześniej obmyślonej wersji, dlatego nie może szybko udzielać trafnych i spójnych odpowiedzi na nowe pytania. Pojawia się wówczas sprzeczność wewnętrzna, albo niezgodność z innymi bezspornymi dowodami, które są znane w chwili kłamania, albo będą znane później.


Niektórzy oszuści, by utrudnić wykrycie kłamstwa celowo popełniają drobne błędy, aby wymyślona przez nich historia nie brzmiała zbyt gładko.
Nieprzygotowanie lub zapomnienie obmyślonego scenariusza może spowodować, że wskazówką kłamstwa będzie to, jak jest on opowiedziany, nawet jeśli nie ma w nim sprzeczności.

2. KŁAMANIE DOTYCZĄCE EMOCJI


Błędy są popełniane również z powodu problemów z ukrywaniem lub fałszowaniem emocji. Próba ukrycia jakiejś emocji w chwili jej przeżywania mogłaby uwidocznić się w słowach, ale z wyjątkiem przejęzyczeń, zwykle żadne takie oznaki nie pojawiają się. Kłamca nie musi opisywać słowami emocji, które przeżywa, jeśli nie występuje u niego pragnienie przyznania się do faktycznie przeżywanego uczucia. Mniejszy wybór ma przy ukrywaniu wyrazów mimicznych, szybkiego oddychania lub napięcia w głosie.
Ludzie nie decydują aktywnie o tym kiedy pojawi się u nich jakaś emocja. Przeciwnie, zwykle doświadczają emocji bardziej pasywnie, jako coś, co się im zdarza. Emocje negatywne, takie jak strach lub złość, mogą wystąpić nawet wbrew ich woli.
Intensywna emocja wyjaśnia, chociaż nie zawsze usprawiedliwia, niewłaściwe zachowania.
Gdy emocja pojawia się raczej stopniowo niż nagle i nie jest zbyt silna, to zmiany w zachowaniu są małe i stosunkowo łatwe do ukrycia, jeśli jesteśmy świadomi naszego stanu emocjonalnego.
Ukrywanie zmian na twarzy, ciele i w głosie wymaga wysiłku. Nawet gdy ukrywanie udaje się i nie wstępują żadne ?przecieki?, czasami sam wysiłek będzie zauważony jako wskazówka fałszu.

3. EMOCJE DOTYCZĄCE KŁAMANIA
Emocje często pojawiają się w związku z kłamstwami, których celem nie było ukrywanie emocji. Gdy już powstaną, muszą być ukryte, jeśli kłamstwo ma się udać. Każda emocja musi być tutaj brana pod uwagę, ale trzy ich rodzaje są najczęściej powiązane z kłamstwem:
a) STRACH PRZED PRZYŁAPANIEM NA KŁAMSTWIE
Ten rodzaj strachu w jego łagodnej formie nie jest destrukcyjny, a może nawet zwiększyć czujność kłamcy. Średnie nasilenie może powodować wystąpienie zmian w zachowaniu, które są możliwe do zauważenia przez wprawną osobę wykrywającą kłamstwo. Gdy u kłamcy występuje stres o dużym natężeniu, następuje to, czego się on obawia.
Na poziom strachu przed przyłapaniem na kłamstwie wpływa:
1.Wiedza kłamcy o umiejętnościach swojej ofiary w zakresie wykrywania kłamstw
2. Osobowość okłamującego. Pewne osoby są szczególnie podatne na przeżywanie strachu przed wykryciem kłamstwa, inni z kolei to urodzeni aktorzy, którzy potrafią umiejętnie kłamać. Tych drugich cechuje: giętki, kombinatoryczny umysł, który pracuje metodą rozkładania idei, pojęć lub słów na czynniki pierwsze, a następnie ponownie je łączy na wiele różnych sposobów.

Najwięksi kłamcy są wielkimi indywidualistami i nastawieni są rywalizacyjnie, niełatwo jest im się przystosować do wielkiej organizacji, lubią pracować na własną rękę. Często są przekonani o wyższości własnych poglądów. W pewien sposób odpowiadają domniemanemu charakterowi samotnego, ekscentrycznego, cygańskiego artysty, tylko sztuka, którą uprawiają, jest inna.


3. Stawka. Istnieje zasada: im większa stawka, tym większy strach przed wykryciem kłamstwa. Stawką w kłamaniu jest czasem nie tylko zdobycie nagrody, ale czasem również uniknięcie kary. Wyróżnia się tu jej 2 rodzaje: kara za przewinienie, dla ukrycia którego zdecydowaliśmy się kłamać i kara za sam fakt okłamania. Zazwyczaj to kłamca zyskuje coś kosztem okłamywanego. Wyjątkiem są kłamstwa altruistyczne, które często mają na celu ochronę okłamywanego.

Poziom odczuwanego podczas kłamania strachu jest większy, gdy
- okłamywany ma reputację osoby, którą trudno wprowadzić w błąd;
- okłamywany staje się podejrzliwy;
- kłamca ma małe doświadczenie i nie ma sukcesów w okłamywaniu;
- kłamca jest szczególnie podatny na strach przed przyłapaniem go na kłamstwie;
- stawki są bardzo wysokie;
- w grę wchodzi zarówno nagroda, jak i kara lub co najmniej kara;
- grozi ciężka kara za przyłapanie na kłamaniu lub za to, czego kłamstwo dotyczy, tak, że kłamca nie jest skłonny przyznać się do winy;
- okłamywany nie odnosi żadnych korzyści z kłamstwa;

b) POCZUCIE WINY Z POWODU OKŁAMANIA
Poczucie winy z powodu okłamania, to emocja , której źródłem jest kłamstwo. Należy ją odróżnić od poczuwania się do winy za to, co jest przedmiotem kłamstwa. Może ono występować z różnym nasileniem. Ekstremalne jego nasilenie może być wielkim cierpieniem, ponieważ narusza podstawowe poczucie własnej wartości. Potrzeba uwolnienia się od tak ciężkiego poczucia winy może motywować do ujawnienia prawdy, pomimo prawdopodobnej kary za popełniony czyn. Gdy ktoś kłamie po raz pierwszy, nie zawsze trafnie przewiduje, jak bardzo może później cierpieć z powodu poczucia winy. W dodatku po upływie pewnego czasu przekonują się, że jedno kłamstwo nie wystarcza. Trzeba je wciąż powtarzać, często uciekając się do nowych kłamstw, by to pierwsze nie wyszło na jaw.
Podobny do poczucia winy jest wstyd, z tą różnicą, że zachodzi on w sytuacji, gdy ktoś inny wie o popełnieniu wykroczenia. Wstyd wymaga dezaprobaty lub ośmieszenia przez innych.
Ludzie czują się mniej winni gdy okłamując tych, których uważają za krzywdzicieli oraz gdy ich ofiary są im mało znane lub całkowicie anonimowe.
Dla większości ludzi samoobwinianie jest toksycznym doświadczeniem, dlatego starają się je zminimalizować poprzez usprawiedliwianie swojego kłamstwa.
Należy podkreślić, że usprawiedliwieniem dla kłamstwa może być:
1. traktowanie go jako zemsty za niesprawiedliwość;
2. szlachetny cel lub wymagania związane z pracą;
3. ochrona okłamywanego;
Z kolei poczucie winy z powodu okłamywania jest największe, gdy:
1. ofiara kłamcy nie chce być okłamywana;
2. kłamstwo jest całkowicie egoistyczne, a okłamywany nie czerpie żadnych korzyści i traci tyle samo, lub więcej niż zyskuje kłamca;
3. kłamstwo nie jest usprawiedliwione i pojawia się w sytuacji, w której usankcjonowana jest szczerość;
4. kłamca od dłuższego czasu nie praktykuje kłamania;
5 kłamca i okłamywany podzielają te same wartości społeczne;
kłamca jest osobiście znany okłamywanemu;
? kłamca nie może uznać okłamywanego za osobę naiwną lub godną pogardy;
? ofiara kłamcy nie ma powodu, aby spodziewać się , że zostanie wprowadzona w błąd, a kłamca zachęca okłamywanego, aby mu zaufał;

c) RADOŚĆ OSZUKIWANIA
Okłamywanie może rodzić pozytywne emocje. Kłamca może czuć podniecenie, gdy przewiduje, że stanie przed wyzwaniem, albo w momencie kłamania, kiedy sukces nie jest jeszcze pewny. Później, obok takich emocji jak ulga, duma z własnego dokonania czy lekceważenie okłamanego, może pojawić się odczucie przyjemności. Emocje te, jeśli nie są ukrywane, mogą zdradzić kłamstwo.
Radość oszukiwania może występować w różnym nasileniu lub nie występować w ogóle. Największa jest gdy:
1. okłamywany stanowi dla kłamcy wyzwanie, mając reputację osoby, którą trudno zwieść;
2. kłamstwo jest wyzwaniem dla okłamującego, ze względu na to, co musi być ukryte;
3. inne osoby obserwują lub wiedzą o kłamstwie i podziwiają zręczny wyczyn kłamcy;

Poczucie winy, strach, radość, wszystkie te emocje mogą pojawiać się w wyrazie mimicznym, głosie lub ruchach ciała, nawet gdy kłamca stara się je ukryć.

III. JAK SŁOWA, GŁOS I CIAŁO ZDRADZAJĄ KŁAMSTWO? Występuje za dużo ich źródeł ? słowa, pauzy, brzmienie głosu, ruchy głowy, gesty, pozycja ciała, oddychanie, zarumienienie

Żaden gest, ekspresja twarzy, czy skurcz mięsni sam przez się nie znaczy, że ktoś kłamie. Pojawiają się tylko wskazówki tego, że ktoś jest słabo przygotowany i doświadcza emocji, które nie pasują do jego wypowiedzi. Są to przecieki i wskazówki fałszu.
Przyłapanie kogoś na kłamstwie nie jest zadaniem łatwym. Jednym z problemów jest nadmiar informacji. Występuje za dużo ich źródeł ? słowa, pauzy, brzmienie głosu, ruchy głowy, gesty, pozycja ciała, oddychanie, zarumienienie, zblednięcie, pocenie się itd.
Większość ludzi najwięcej uwagi skupia na najmniej godnych zaufania źródłach ? słowach i mimice ? i dlatego łatwo ich okłamać. Kłamcy raczej ukrywają i fałszują to, o czym sądzą, że będzie najwięcej obserwowane. Mają skłonność do dobierania słów z największą ostrożnością. Cenzurują swoje słowa, uważnie ukrywając to, czego nie chcą przekazać, gdyż wiedzą, że będą bardziej odpowiadać za swoje słowa niż brzmienie głosu, wyraz twarzy czy większość ruchów swojego ciała.
Innym powodem uważnego kontrolowania słów i tak częstego wykorzystywania ich do maskowania jest to, że łatwo fałszować ? stwierdzać rzeczy nieprawdziwe ? posługując się słowami.
W drugiej kolejności po słowach, ludzie najwięcej uwagi poświęcają twarzy, która jest wyróżnikiem i symbolem jednostki. Mimika jest głównym miejscem ujawniania emocji. Trudniej jest fałszować wykorzystując mimikę niż słowa, ponieważ słów można się wyuczyć łatwiej niż wyrazów twarzy. Ukrywanie słów jest także prostsze. Twarz, inaczej niż słowa, jest bezpośrednio powiązana z obszarami mózgu, które zawiadują emocjami. Gdy zostaje wzbudzona emocja, to mimowolnie uruchamiane są mięśnie twarzy. Wyłaniające się wyrazy mimiczne, które powstają, gdy zostanie wzbudzona emocja, nie są uruchamiane intencjonalnie, chyba że są fałszywe.

Ludzie, którzy coś podejrzewają powinni bardziej, niż zwykle, kierować swoją uwagę na głos i ciało. Głos, podobnie jak twarz jest powiązany z rejonami mózgu, które zawiadują emocjami. Trudno jest ukryć pewne, powodowane emocją zmiany w głosie.
Ciało jest także dobrym źródłem przecieków i wskazówek fałszu. Monitorowanie nie musi być trudne, mogłoby być znacznie łatwiejsze od ukrywania wyrazów twarzy lub zmian w głosie, ale większość z nas nie zawraca sobie tym głowy.
Kłamstwo często wychodzi na jaw z powodu rozbieżności między tym, co zostało powiedziane, a tym, co zdradza głos, ciało i twarz.
Przed osobami wykrywającymi kłamstwa stoją trzy cele:
- częściej zdemaskować kłamcę;
- rzadziej popełniać błąd uznania prawdy za fałsz;
- rozpoznać, kiedy nie można dokonać ani jednego, ani drugiego;

SŁOWA

Nawet kłamcę, który bardzo uważa na to, co mów, może zdradzić to, co Freud nazywa przejęzyczeniem. Pomyłkowe działania w życiu codziennym, takie jak przejęzyczenia, zapominanie znanych nazwisk i błędy w czytaniu i pisaniu nie dzieją się przypadkowo, a przyczyną ich powstawania są wewnętrzne konflikty psychologiczne. Wykrywający kłamstwo musi być ostrożny i nie zakładać, że każde przejęzyczenie świadczy o kłamaniu.
Kłamcy mogą zdradzić się słowami również wtedy, gdy wygłaszają przemowę, którą należy odróżnić od przejęzyczenia (nie tyle wymyka się, co wylewa i nie słowo, a cała wypowiedź). Kłamca daje się ponieść emocji, nie zdając sobie sprawy z pomyłki, aż do momentu kiedy nastąpią konsekwencje tego, co zostało ujawnione.
Tom Brokaw stwierdził, że wskazówką kłamstwa są pokrętne odpowiedzi. Stwierdzenie to zostało potwierdzone w badaniach, które wykazały, że odpowiedzi niektórych kłamiących osób są pośrednie, wymijające i zawierają więcej informacji niż wymaga tego pytanie. Są jednak ludzie, którzy zawsze mówią w taki sposób, jest to ich styl mówienia, a nie oznaka kłamania. Możliwość błędnej oceny takich ludzi jest nazywana błędem Brokawa.

GŁOS

Najczęściej pojawiającą się w głosie wskazówką kłamstwa są pauzy (mogą być zbyt długie lub zbyt częste) oraz błędy językowe. Występują one z dwóch powiązanych ze sobą powodów:
1. kłamca nie przygotował zawczasu swojej wypowiedzi;
2. pojawia się silny strach przed wykryciem, który sprawia, że nawet dobrze przygotowany kłamca może popełnić błąd lub zapomnieć co miał powiedzieć.
Kłamstwo może ujawnić również brzmienie głosu, które zmienia się wraz z rodzajem przeżywanych emocji.


Najlepiej udokumentowaną oznaką emocji jest jednak ton głosu. U ok. 70% zbadanych osób podnosi się, gdy są podenerwowani.
Zmiany w głosie powodowane emocjami nie są łatwe do ukrycia. Jeśli kłamstwo dotyczy głównie emocji przeżywanych w samym momencie kłamania, to jest bardzo prawdopodobne, że pojawi się przeciek. Jeśli celem kłamania było ukrycie strachu lub złości, to głos powinien być intensywniejszy i mieć wyższe brzmienie, a tempo mówienia może być szybsze. Dokładnie odwrotne zmiany w głosie mogą być przeciekiem smutku, który kłamca stara się ukryć.
Należy pamiętać, że podniesiony ton głosu nie jest oznaką kłamstwa. Jest to oznaka strachu lub złości i być może podniecenia. Ryzykowne jest interpretowanie jakichkolwiek wokalnych oznak emocji jako wskazówek kłamstwa. Ktoś, kto mówi prawdę i obawia się, że druga osoba mu nie wierzy, może mieć tak samo podniesiony ton głosu jak kłamca, który odczuwa strach przed przyłapaniem. W takiej sytuacji istnieje ryzyko popełnienia błędu przy interpretowaniu wokalnych oznak kłamstwa. Błąd ten zwany jest błędem Otella.

Aby uniknąć błędnej interpretacji wypowiedzi drugiej osoby należy
1. zadać sobie pytanie: czy taki głos jest cechą charakterystyczną rozmówcy?
2. Mieć na uwadze, że żadna wskazówka kłamstwa nie jest wiarygodna w odniesieniu do wszystkich ludzi, ale pojedynczo i łącznie z innymi wskazówkami mogą one być pomocne dla wykrywającego kłamstwo w ocenie większości osób.

CIAŁO

Również ruchy ciała ujawniają informację o przeżywanej emocji. Dzieje się to za pośrednictwem emblematów oraz ilustrowania.
Emblematy mają bardzo precyzyjne znaczenie, znane każdemu w danym kręgu kulturowym.
Większość gestów bez słów niewiele oznacza. Z emblematami jest inaczej ? mogą one być użyte zamiast słów i gdy słowa nie mogą być użyte.
Przykładami są:
- gest palca ? ?Odczep się?
- wzruszenie ramionami Nie wiem Jestem bezradny
- pionowe kiwanie głową Tak
- skinienie głową lub ręką Chodź tutaj
- wymachiwanie ręką Żegnaj Witaj
- pocieranie palca o palec Wstydź się

- przyłożenie ręki do ucha Mów głośniej

Emblematy prawie zawsze wykonuje się świadomie, ale są od tego wyjątki. Tak jak przejęzyczenia, tak samo pojawiają się błędy w ruchach ciała ? emblematy, z których przecieka informacja, jaką dana osoba chce ukryć. Są dwa sposoby, aby stwierdzić, że emblemat nie jest świadomie nadanym komunikatem.
Po pierwsze , musimy spostrzec, że został wykonany nie cały emblemat, ale jego fragment.
Po drugie, na to, że emblemat jest pomyłką wskazuje to, iż wykonany został poza miejscem jego zwykłej prezentacji.

Nie ma żadnej gwarancji, że każdy kłamca będzie zdradzał wykonany przez pomyłkę emblemat. Nie ma takich niezawodnych oznak kłamstwa, jeśli się jednak pojawi, to jest całkowicie wiarygodny.

Innym rodzajem ruchów ciała, które mogą być oznakami fałszu jest ilustrowanie. Są to takie ruchy ciała, które są wykonywane w trakcie mówienia, a ich zadaniem jest ilustrowanie wypowiadanych słów. Ułatwiają one nam wyjaśnienie pojęć, które trudno wyjaśnić słowami (np. zygzak) Zwykle odbywa się przy użyciu rąk, choć często ruchy brwi i górnych powiek również pełnią funkcję uwypuklenia mowy.
Ludzie mniej ilustrują, gdy:
1. nie angażują się emocjonalnie w to, co mówią;
2. nie są zainteresowani rozmową;
3 są znudzeni, smutni;
4. nie wiedzą, co powiedzieć;
Okłamujący, którzy nie przećwiczyli swojej kwestii, którzy mają małe doświadczenie w danym typie okłamywania, którzy nie przewidzieli o co i kiedy mogą być zapytani, wykonują mniej gestów ilustracyjnych. Nawet jeśli kłamca przygotował i przećwiczył to, co ma powiedzieć, to może mniej ilustrować z powodu zakłócającego wpływu emocji.


Ważnym jest, aby nie mylić pojęcia emblematu z pojęciem ilustrowania. Kluczowe różnice między nimi odnoszą się do precyzji wykonywanych ruchów i dokładności przekazywanych informacji. W wypadku emblematów jedno i drugie jest dobrze określone. Chodzi tu o jasno zdefiniowany ruch, który przenosi precyzyjny komunikat. Ilustrowanie z kolei obejmuje szeroki zakres ruchów, które mogą przekazywać wieloznaczne komunikaty.

Wykrywający kłamstwo musi być bardziej ostrożny w interpretowaniu ilustrowania niż emblematów pomyłkowych. Zarówno błąd Brokawa, jak i Otella muszą być brane pod uwagę w przypadku ilustrowania, ale nie w przypadku emblematów pomyłkowych.

Innym rodzajem ruchów ciała jest manipulowanie, czyli te ruchy, w których jedna część ciała czyści, masuje, utrzymuje, przyciska, chwyta, drapie lub w inny sposób manipuluje drugą częścią ciała. Najczęściej manipulujemy ręką, ale ręka może też być przedmiotem manipulacji, tak jak każda inna część ciała. Zwykle manipulując koncentrujemy się na włosach, uszach, nosie lub kroczu. Manipulowanie może również mieć miejsce w obrębie twarzy, a także może polegać na pocieraniu nogi o nogę. Do manipulowania mogą być wykorzystane rekwizyty: zapałka, papieros, ołówek itp.

Chociaż manipulowanie może być oznaką czyjegoś zaniepokojenia,, jednak nie zawsze tak jest. Nasilenie takich ruchów nie jest wiarygodną oznaką kłamstwa, choć wiele osób tak sądzi.
Ludzie mają swoje preferencje, a określony styl manipulowania jest często ich znakiem rozpoznawczym. W dodatku manipulowanie może wskazywać zarówno na zakłopotanie, jak i na zrelaksowanie. Należy też wziąć pod uwagę, że kłamca często zdają sobie sprawę z tego, że nie powinni wykonywać ruchów manipulacyjnych i większości udaje się ich zaprzestać.

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY (AUN)

AUN również generuje możliwe do spostrzeżenia zmiany w momencie, gdy pojawia się napięcie emocjonalne. Można je zauważyć w sposobie oddychania, w częstotliwości przełykania, intensywności pocenia się, zmianach na twarzy.

Urządzeniem rejestrującym zmiany powodowane działaniem AUN jest wariograf.
Od wielu lat psychologowie spierają się, czy w każdej emocji występuje inna kombinacja zmian. Większość twierdzi, że nie.
Eksperyment przeprowadzony przez P. Eckmana dowodzi, że aktywność AUN nie jest jednakowa dla wszystkich emocji. Jeżeli wyniki tego badania zostaną potwierdzone przez innych badaczy, to zrodzi się możliwość zbadania nie tylko, czy kłamca przeżywa jakieś silne emocje, ale również określenia rodzaju doznawanej emocji.

MIMICZNE WSKAZÓWKI KŁAMSTWA
Twarz może być źródłem wielu informacji, często przekazuje komunikaty co kłamca chce ujawnić oraz co kłamca chciałby ukryć
Można wyróżnić dwa rodzaje ekspresji emocjonalnej:
Prawdziwa ekspresja emocjonalna-pojawia się ponieważ mięśnie twarzy mogą być uruchomione mimowolnie, bez myślenia i intencji
Fałszywa ekspresja emocjonalna-powstanie fałszywej mimika w skutek kontrolowania twarzy dowolnie, co prowadzi do zakłócenia ekspresji prawdziwej
Twarz jest systemem podwójnym, obejmującym ekspresje, które mogą być generowane intencjonalnie, oraz ekspresje mimiczne które pojawiają się spontanicznie, mimowolnie
(są wytworem ewolucji)
Z mimiki twarzy można uzyskać informacje:
1. Jaka emocja jest doświadczana (np. złość, strach, smutek, rozpacz, szczęście, zadowolenie, podniecenie i pogarda), emocje te mogą objawiać się zróżnicowanymi ekspresjami
2. Czy występują dwie emocje razem (często wzbudzane są dwie emocje, na twarzy mogą pojawić się elementy każdej z nich)
3. Jaka jest siła emocji (każda emocja może zmieniać swoją intensywność, od poirytowania do wściekłości itp.)
Istnieją tzw. reguły okazywania emocji. (Często dotyczą one sytuacji, uwarunkowanych kulturowo) Są to głęboko zakorzenione nawyki, związane z okazywaniem emocji.Np. ?Uśmiechnij się gdy ciocia wręcza ci prezent?
Poza mimicznymi wyrazami emocji, występują:
1. Sygnały konwersacyjne- są to ekspresje mimiczne (podobnie jak ruchy ilustracyjne) podkreślające mowę lub są elementami składni (np. mimiczne wyrazy znaku zapytania lub wykrzyknika);
2. Emblematy mimiczne, np. mrugnięcie jednym okiem, bezradność wyrażona podniesieniem brwi i ułożeniem ust w kształt podkowy;
3. Ruchy manipulacyjne- takie ruchy twarzy jak przegryzanie lub ssanie wargi, wydymanie policzków.
Wskazówki kłamania oraz Źródła przecieków mimicznych:
1. Mikroekspresje
2.Ekspresje stłumione
3. Przecieki w postaci wiarygodnych mięśni twarzy
4. Następstwa aktywność Autonomicznego układu nerwowego
5. Ekspresje asymetryczne
6. Błędny przebieg ekspresji w czasie
7 Błędne osadzenie ekspresji w toku rozmowy
Mikroekspresje emocjonalne
Zdradzają one pełny obraz ukrywanej emocji, jednak ich czas trwania jest tak krótki, iż trudno je zauważyć. Mikroekspresje pojawiają się i znikają w czasie krótszym niż 25 setnych sekundy. Obejmują całą twarz, jednak najczęściej są niedostrzeżone z powodu ich krótkiej obecności na twarzy.
Ekspresja stłumiona
Polega na tym, iż wystąpienie emocji prawdziwej jest przerwane lub przykryte inną emocją, np. uśmiechem. Ekspresja stłumiona nie zawsze prezentuje pełny obraz emocji, ale trwa dłużej niż mikroekspresja, jednak nie jest tak kompletna, nie widoczny jest pełny obraz wzbudzonej emocji.
W mikroekspresji oraz ekspresji stłumionej mogą wystąpić trudności w interpretowaniu wskazówek kłamstwa. Trudności te spowodowane mogą byś:
-tym, że nie każda osoba, która ukrywa emocję, ujawni mikroekspresje albo ekspresję stłumioną (Ryzyko Brokowa);
-wystąpienie mikroekspresji lub ekspresji stłumionej nie musi ujawniać kłamstwa (Błąd Otella).
Przecieki w postaci wiarygodnych mięśni twarzy
Nie wszystkimi mięśniami człowiek jest w stanie poruszać intencjonalnie. W trakcie kłamania można zauważyć na twarzy okłamującego przecieki w postaci napięcia lub braku napięcia mięśni wiarygodnych. Mięśnie wiarygodne są to takie mięśnie, nad którymi człowiek nie potrafi panować, nie ma na nie wpływu. Mięśnie te wprawione są w ruch tylko pod wpływem doświadczania emocji. Występują głównie na czole, np. podczas odczuwania emocji smutku, cierpienia lub żalu wewnętrzne końce brwi będą podniesione ku górze oraz ściągnięte do siebie, co powoduje wystąpienie zmarszczki na środku czoła. Mięśnie wiarygodne także występują w okolicy ust, np. pod wpływem złości wargi zwężają się, zmniejsza się czerwona linia ust.
Problemy komplikujące interpretację wiarygodnych mięśni twarzy
Także tutaj może wystąpić błąd Otella, (osoba niesłusznie oskarżona o kłamstwo może bać się fałszywego oskarżenia, występujący u niej strach może starać się ukryć, podobna ekspresja na twarzy może wystąpić u osoby przyłapanej na kłamstwie) czy Ryzyko Brokowa (pominięcie różnic indywidualnych). Innym utrudnieniem jest stosowanie techniki Stanisławskiego (metoda grania) polega ona na trenowaniu przywoływania emocjonalnych i ponownym ich przeżywaniu, co powoduje w pamięci doświadczeń wystąpienie danej ekspresji na twarzy.
Przecieki spowodowane aktywnością układu nerwowego
1. mruganie oraz rozszerzenie źrenic pod wpływem napięcia emocjonalnego;
2. wydzielanie łez pod wpływem emocji smutku, czy rozpaczy;
3. zarumienienie mówiące o tym, że kłamca jest zawstydzony lub zakłopotany;
4. zblednięcie może być przeciekiem emocji strachu lub kontrolowanej złości;
5. pocenie się
Ekspresje asymetryczne
Są to ruchy pojawiające się z dwóch stron twarzy, jednak po jednej stronie ruchy te są silniejsze i bardziej widoczne. Asymetria ta spowodowana jest ekspresją intencjonalną, nie występuje podczas ekspresji spontanicznej, mimowolnej. Wystąpienie asymetrii może być wskazówką, iż wyraz twarzy nie jest prawdziwy.
Błędny przebieg ekspresji w czasie
Przebieg (timing)-oznacza całkowity czas trwania danej ekspresji na twarzy. To znaczy ilość czasu jak upływa zanim się w pełni objawi ekspresja (pojawienie się i trwanie), oraz jak długo znika z twarzy. Np. emocja zaskoczenia powinna trwać mniej niż trzy sekundy, ponieważ jest emocją nagłą i trwa tylko do czasu zrozumienia zdarzenia przez osobę zaskoczoną.
Jeśli przebieg ekspresji jest nie naturalny w stosunku do wzbudzonej emocji, może stanowić źródło fałszywej ekspresji.
Błędne osadzenie ekspresji w toku rozmowy
Występująca na twarzy ekspresja powinna być umiejscowiona, w tym samym czasie co ruchy ciała lub wypowiadane słowa o odczuwanej emocji. Jeśli ekspresja nie jest zsynchronizowana może stanowić wskazówkę fałszu.
Rodzaje uśmiechów
Najczęściej występującą ekspresją na twarzy jest uśmiech. Jest wiele rodzajów uśmiechu, każdy wygląda inaczej i niesie ze sobą inny komunikat. Do najłatwiej rozpoznawalnego zaliczamy uśmiech radości. Jednak uśmiech nie wiąże się tylko z emocjami pozytywnymi tj. radość, zadowolenie, przyjemność, rozbawienie, itp. Służy on także do zamaskowania ekspresji emocji negatywnych.
Wspólnym elementem większości uśmiechów jest zmiana wyglądu twarzy powodowana przez mięsień jarzmowy większy. Rozciąga się on od kości policzkowych w dół i w poprzek twarzy, dochodząc do kącików ust. Skurcz mięśnia jarzmowego ciągnie kąciki ust ukośnie do góry, do kości policzkowych. Inne mięśnie współdziałają z mięśniem jarzmowym w procesie tworzenia różnych rodzajów uśmiechu i kilka jest takich, które są kształtowane przez inne mięśnie niż mięsień jarzmowy.(Ekman 2003)
Rodzaje uśmiechów
1. Uśmiech szczery-spowodowany jest skurczem pojedynczego mięśnia jarzmowego większego. Wywołany jest pod wpływem doświadczenia pozytywnych emocji np. radość, szczęście, zadowolenie.
2. Uśmiech strachu-(fear smile) kształtowany jest przez mięsień śmiechu, jednak nie jest związany z emocjami pozytywnymi, skurcz tego mięśnia występuje w emocji strachu. Charakteryzuje się podciągniętymi kącikami ust w stronę uszu,ułożeniem ust w kształt prostokąta.
3. Uśmiech lekceważenia-(contempt smile) powodowany napięciem mięśni w kącikach ust, kąciki są napięte wzniesione do góry. Mylony czasem z uśmiechem szczerym, jednak nie jest związany z wystąpieniem emocji pozytywnych.
4 Uśmiech złagodzony - (dempenend smile) ekspresja wzbudzona emocjami pozytywnymi. Osoba starająca się złagodzić swój entuzjazm na twarzy wprowadza kombinację ruchów łagodzących (uciskanie wargi, konciki ust napinają się i skierowane są w dół,dolna wargazostaje wypchnięta do góry)
5. Uśmiech zdeprymowany - (miserable smile)poprzez ten uśmiech wyrażone są emocje negatywne bez próby ukrycia tych emocji. Osoba uśmiechająca się w ten sposób stara się robić ?dobrą minę do złej gry?.
Mieszaniny dwu lub więcej emocji
1. Przyjemna złość - jest to połączenie dwóch emocji jednocześnie. Jest to satysfakcja z odczuwania złości. Występuje ekspresja szczerego uśmiechu w połączeniu ze zwężeniem warg oraz podniesieniem górnej wargi.
2. Przyjemne lekceważenie - objawia się ekspresją szczerego uśmiechu w połączeniu z napięciem jednego lub dwóch kącików ust.
3. Przyjemny smutek - występuje ekspresja szczerego uśmiechu w połączeniu z opuszczonymi w dół kącikami ust.
4. Przyjemny strach ?ekspresja szczerego uśmiechu z horyzontalnym rozciągnięciem warg.
5. Przyjemne podekscytowanie - objawia się ekspresją szczerego uśmiechu i podniesieniem górnych powiek.
6. Przyjemne zaskoczenie ? pojawia się szczery uśmiech, brwi i górna powieka podnoszą się do góry, żuchwa opada w dół.

7. Uśmiech flirciarski ?połączenie szczerego uśmiechu, z patrzeniem i odwracaniem wzroku od obiektu zainteresowani.
8. Uśmiech zakłopotania - jest połączeniem uśmiechu szczerego ze spojrzeniem skierowanym w dół lub bok.
9. Uśmiech Chaplina - usta położone ukośnie do góry ostrzej niż w uśmiechu szczerym. Jest to uśmiech śmiejący się z uśmiechu.
Rodzaje uśmiechów ze względu na spełniające funkcje społeczne (uśmiechy przybierane intencjonalnie)
1. Uśmiech łagodzący krytykę ? złagadza krytykę, skłania skrytykowaną osobę do uśmiechu.
2. Uśmiech uległości ? jest to uśmiech osoby nieszczęśliwej, pogodzonej z własnym losem.
3. Uśmiech koordynacji ? jest to uśmiech nieznaczny, regulujący wymianę informacji.
4. Uśmiech słuchacza ? uśmiech pozwalający odczytać czy informacje zostały przez słuchacza zrozumiane, często towarzyszy jemu kiwanie głową
Uśmiech fałszywy
Tylko ten uśmiech kłamie. Służy on do przekonania drugiej osoby, iż jest odczuwana emocja pozytywna, w sytuacji gdy nie została ona wzbudzona.
Wskazówki pozwalające rozpoznać fałszywy uśmiech:
-występuje większa asymetria, niż w uśmiechu szczerym;
-brak zaangażowania mięśni okrężnych oczu;
-nieodpowiedni czas znikania ekspresji;
-widoczne ruchy mięśni wiarygodnych

JAK USTRZEC SIĘ PRZED KŁAMSTWEM
Czyli niebezpieczeństwa i zasady ostrożności
Zasady ostrożności przy wykrywaniu kłamstw
Należy bardziej świadomie interpretować behawioralne oznaki kłamstwa.Zasada ta nie tylko przydatna jest osobom wykrywającym kłamstwa, ale także tym, którzy są niesłusznie oskarżeni. Polega na tym by przy wydawaniu sądów bardziej świadomie analizować oznaki kłamstw, w postaci przecieków i wskazówek.
1. Należy lepiej zrozumieć naturę błędów pojawiających się w trakcie wykrywania kłamstw.
Istnieją dwa rodzaje pomyłek, które możemy napotkać w trakcie wykrywania kłamstw
-odrzucenie prawdy (fałszywy alarm)-czyli przyjęcie prawdy za kłamstwo
-przyjęcie kłamstwa (przeoczenie)- uznanie kłamstwa jako prawdy
Aby uniknąć błędów odrzucenia prawdy i przyjęcia kłamstwa, należy brać pod uwagę:
2. różnice indywidualne (ryzyko Brokowa)-należy pamiętać, iż każda osoba ma indywidualny ?styl bycia?, posiada typowe dla siebie zachowania ekspresywne. Dlatego aby uniknąć błędów, trzeba dokonać oceny na podstawie zmian w zachowaniu osoby podejrzanej, z perspektywy kilku spotkań.
3. Stres spowodowany oskarżeniem u osoby prawdomównej (błąd Otella)
Do niebezpieczeństw na jakie możemy trafić, podczas wykrywania kłamstw należą, z góry przyjęte założenia , zniekształcające ocenę sytuacji. Zniekształcenia te mogą być spowodowane tzw. ogniem emocji (silne emocje, które determinują racjonalne myślenie). Człowiek pod wpływem ognia emocji nie dąży do odkrycia prawdy, tylko do zwiększenia odczuwanych emocji.
Innym powodem zniekształceń może być brak innego logicznego rozwiązania w poszukiwaniu prawdy, jak założenie, iż zaistniało kłamstwo.
Co należy zrobić by wykryć kłamstwo?
* starać się uświadomić sobie przyjęte z góry założenia dotyczące podejrzanej osoby;
* podjąć próbę rozważania takiej możliwości, że oznaka jakiejś emocji nie jest wskazówką kłamstwa, ale tego, jak czuje się prawdomówna osoba, gdy ktoś podejrzewa ją, że kłamie;
* pomniejszyć znaczenie oznaki emocji jako wskazówki kłamstwa, jeśli osobowość podejrzanego będzie uzasadniała taką ewentualność, że może on doświadczać tej emocji, nawet gdy mówi prawdę;
* pomniejszyć znaczenie oznaki emocji jako wskazówki kłamstwa, jeśli jego związek z podejrzanym może dawać powód do oczekiwania, że podejrzany będzie odczuwał tę emocję, nawet jeśli mówi prawdę;
* pomniejszyć znaczenie oznaki emocji jako wskazówki kłamstwa, jeśli oczekiwania podejrzanego sprawiłyby, że wyglądałoby, iż doświadcza on danej emocji, nawet jeśli zachowywałby się tak, jakby mówił prawdę. (Ekman2003)
Należy wziąć także pod uwagę fakt, jaka sytuacja będzie dla nas bardziej sprzyjająca, a więc czy lepiej będzie jak osoba podejrzana jest świadoma posądzenia o kłamstwo, czy też nie.
Wariograf
Jest to urządzenie służące do badania zachodzących zmian fizjologicznych, pod wpływem napięcia emocjonalnego, służy do zapisu wszystkich aktywności autonomicznego układu nerwowego.
Wariograf składa się z czujników:
-mankietu, zakładanego na ramie, który służy do mierzenia ciśnienia krwi;
-rury pneumatycznej ułożonej wokół brzucha i klatki piersiowej, służącej do rejestracji zmian głębokości i tempa oddychania;
-metalowych elektrod zakładanych na palec, rejestrujących zmiany w poceniu się;
-czujnika do mierzenia temperatury ciała.
Wszystkie zachodzące zmiany zapisywane są w postaci wykresów na taśmie wariograficznej, przy użyciu pisaków
Skuteczność wariografu zależy od rodzaju kłamstw, kłamcy oraz wykrywającego. Jak również ważna jest określona technika badania, odpowiednio skonstruowane pytania stosowane w badaniu oraz metoda interpretowania wykresów. W badaniach wariografem można posłużyć się testem kontrolnym oraz testem wiedzy ukrytej
Test kontrolny-jest to zbiór pytań, mających na celu wzbudzenie niepokoju w osobie badanej wariografem. Służy do zredukowania błędów Otella
Test wiedzy ukrytej-przydatny od badania wariograficznego osób podejrzanych. Jest to zbiór pytań wielokrotnego wyboru. Test ten sprawdza wiedzę jaką powinna posiadać tylko osoba podejrzana. David Lykken stwierdził, iż u osoby posiadającej wiedzę świadczącą o jej winie, występuje zmiana aktywności autonomicznego układu nerwowego (test ten eliminuje błąd odrzucenia prawdy).


Czym jest sprawdzanie kłamstwa i w jakim celu je się stosuje?
Sprawdzanie kłamstwa jest niczym innym jak próbą ustalenia, przez osobę podejrzewającą, czy osoba, której podejrzenia te dotyczą, rzeczywiście kłamie czy mówi prawdę.
Mówiąc inaczej sprawdzanie kłamstwa to próba wyjaśnienia danej sytuacji, uzyskanie potwierdzenia lub zaprzeczenia swoich podejrzeń.
Sprawdzanie kłamstwa nie jest zadaniem prostym, i wymaga sporo czasu.

Jak się do tego zabrać?
Aby można było wnioskować czy dana osoba kłamie, czy mówi prawdę, na samym początku należy postawić pytania w niżej podanych obszarach:
- pytania odnośnie natury samego kłamstwa
- pytania odnośnie cech osoby podejrzanej o kłamstwo
- pytania odnośnie cech osoby wykrywającej kłamstwo

Aby sprawdzić kłamstwo należy odpowiedzieć na 38 pytań.
(listę tych pytań sporządził w oparciu o swoje badania Ekman)

Podział kłamstw w zależności od stopnia ich wykrycia:
- kłamstwo łatwe dla okłamującego ? zawiera niewiele błędów, osoba kłamiąca robi to
z łatwością i zapewne bez poczucia winy
- kłamstwo trudne dla okłamującego ? zawiera sporo błędów np. behawioralnych, osobie kłamiącej przychodzi z trudnością, może ona nie być pewna swoich zdolności w kłamaniu
- kłamstwo łatwe dla osoby wykrywającej ? nie sprawia trudności w wykryciu, podejrzenia są pewne i szybko się potwierdzają
- kłamstwo trudne dla osoby wykrywającej ? trudne do wykrycia, osoba nie jest pewna swoich podejrzeń, trudno jej odnaleźć dowody w zachowaniu osoby podejrzanej

Kłamstwo łatwe dla kłamiącego = trudne do wykrycia
Kłamstwo trudne dla kłamiącego = łatwe do wykrycia

Do najtrudniejszych kłamstw Ekman zalicza kłamstwa dotyczące emocji przeżywanych
w momencie samego kłamania. Im bardziej osoba kłamiąca przeżywa i zdaje sobie świadomość ze swoich emocji, i im więcej tych emocji jest, tym trudniej jest jej to ukryć, a co z tym idzie, łatwiej przyłapać ją na kłamstwie.

Wskazówki ułatwiające wykrycie kłamstwa: (co zdradza kłamiącego?)
- ruchy manipulacyjne i ilustracyjne (nadmierne, nieadekwatne do słów używanie dłoni)
- sposób mówienia (podwyższony ton głosu, nienaturalne, zbyt długie pauzy pomiędzy słowami, błędy językowe, przejęzyczenia, niespójność wypowiadanych treści)
- przeżywane emocje (odzwierciedlają się w wyrazie twarzy i ruchach ciała)
- postawa i zachowanie
- zmiany somatyczne (pocenie się, czerwienienie, bledniecie, sposób przełykania śliny, przyspieszony oddech)
- niepewność osoby kłamiącej o umiejętności i słuszności swojego kłamania
- poczucie winy

Co utrudnia wykrycie kłamstwa? (tzw. sytuacja idealna dla kłamcy, zdolności kłamcy)
- wcześniejsze doświadczenia w stosowaniu tego kłamstwa, lub ogólnie kłamania
- pewność siebie
- doskonała pamięć
- umiejętność skrywania przeżywanych emocji lub brak ich przeżywania
- umiejętność płynnego mówienia
- umiejętność strategicznego myślenia oraz przewidywanie posunięć swoich i ofiary, jak również zmian sytuacyjnych
- czas i sytuacja działające na korzyść kłamcy
- udział osoby okłamanej w kłamstwie (tzw. współuczestnictwo w kłamstwie, dobrowolne, świadome, lub nieświadome pozwolenie bycia okłamanym)
- różnice kulturowe (pochodzenie osoby kłamiącej i okłamywanej z odmiennych kultur)

Dlaczego bierzemy udział w kłamstwie, które nas dotyczy? (współpraca ofiary z kłamcą)
Niektórzy ludzie bezwiednie, nieświadomie współpracują z kłamcą. Wynika to z tego, że nie chcą kogoś podejrzewać o kłamstwo lub nie chcą wierzyć w to, że mogliby zostać okłamani.
Wówczas krytyczna ocena zostaje zawieszona, a informacje niezgodne z prawdą się ignoruje.

Inną sytuacją przyczyniającą się do pozwalania na okłamanie jest to, że mając podejrzenia,
a czasami będąc ich pewnym w 100% pozwalamy być okłamani i udajemy że wierzymy, np. dla jakiejś korzyści.

Dlaczego nasze pochodzenie może warunkować naszą podatność na kłamstwo?
Sytuacje takie zazwyczaj mają miejsce w przypadkach kłamstw dotyczących polityki i stosunków międzynarodowych.
Jeżeli kłamca i okłamywany pochodzą z różnych kultur, zazwyczaj nie posługują się tym samym językiem, nie znają cech i zachowań charakterystycznych dla danej kultury. Różnice wynikające ze sposobu wychowania i stylu życia mogą sprawić, że nie wychwycimy lub źle zinterpretujemy wokalne, mimiczne i cielesne wskazówki kłamstwa.

Kiedy i za pomocą czego można kłamać?
Wyróżnia się:
- kłamstwo bezpośrednie, tzw. twarzą w twarz
- kłamstwo pośrednie, za pomocą kamuflażu, fałszywych oświadczeń, na piśmie, przez pośredników, przez informacje w mediach oraz działania

Czy relacje między kłamiącym a ofiara mają wpływ na kłamstwo i jego wykrycie?
Jeżeli kłamca wyznaje podobne wartości jak okłamywany lub, jeżeli jest z nim w jakiś sposób emocjonalnie związany, istnieje możliwość, że będzie miał w sobie wysokie poczucie winy związane z wypowiadanym kłamstwem, wtedy mogą u niego pojawić się wskazówki behawioralne kłamstwa lub sam przyzna się do winy.

Czego nie powinna robić osoba wykrywająca kłamstwo?
- oskarżać
- zastraszać
- z góry zakładać o czyjejś winie lub niewinności
- zakładać, że wystąpienie wskazówek behawioralnych jest pewnikiem kłamstwa
- nie przeceniać swoich możliwości, na podstawie wcześniejszych doświadczeń nie wolno wyciągać 100% wniosków i kierować się własnym prestiżem
- osadzać, bez zdobycia wiedzy o podejrzanym i danej sytuacji (należy jak najdokładniej zbadać cechy osobowościowe kłamiącego)

Kto nie będzie odczuwał strachu przed zastosowaniem kłamstwa:
- przestępcy
- osoby, które wielokrotnie kłamały i nie zostały wykryte
- osoby z zaburzeniami psychicznymi
- osoby mające małą stawkę ?do przegrania?
- zawodowi negocjatorzy
- aktorzy

Należy dodać, że istnieją ludzie, których Ekman uważa ze urodzonych ?aktorów? (potrafią kłamać doskonale) i ludzie, którzy wg niego nie potrafią kłamać, i którym kłamstwo nigdy się nie uda.

Kto najlepiej potrafi wykryć kłamstwo?
Z przeprowadzonych badań wynika, że osobami najlepiej wykrywającymi kłamstwo są:
- pracownicy służb bezpieczeństwa, agencji federalnych, wywiadowczych
- policjanci, pracujący głównie przy przesłuchaniach
- psycholodzy, ze specjalizacją psychologia kliniczna

Co nie jest kłamstwem?
- samookłamywanie ? osoba nie zdaje sobie sprawy z tego, że kłamie, nie zna motywu wprowadzenia siebie w błąd, czyny lub myśli godzą tylko w jej własne dobro
- tajemnica ? występuje tutaj uprzedzenie danej osoby o nie ujawnianiu pewnych informacji innym, wiąże się to z zachowaniem prywatności, a nie celowym wyrządzeniem szkody
- złamanie obietnicy ? każdy ma prawo do zmiany poglądów w obliczu danej sytuacji, złamanie obietnicy można by uznać za kłamstwo, tylko jeśli udałoby się udowodnić danej osobie, że w chwili składania obietnicy będzie zamierzała ja złamać
- zawodna pamięć ? nikt nie jest w stanie pamiętać wszystkiego, zwłaszcza drobnych szczegółów, dlatego bardzo zawodne są pytania, typu: co pan robił o godzinie 14:00,
dnia 5 lutego 2003 r.?

Wiara we własne kłamstwo ? zatracenie granicy miedzy prawdą a kłamstwem:
Możliwa jest sytuacja, że osoba kłamiąca często, w myślach rozważając lub wspominając sytuację dotyczącą kłamstwa uwierzy w swoje własne kłamstwo i zaakceptuje je, jako prawdę. Dalsze wypowiadanie tej ?wersji? będzie dla niej jak najbardziej słuszne i trudne do rozgraniczenia z rzeczywistością. Dotyczy to kłamstw zazwyczaj daleko odsuniętych w czasie lub sytuacji, które mogą wydawać się bardzo prawdopodobne.
W zależności od danej sytuacji może to pomagać lub szkodzić kłamcy.

Motywy kłamania:
1. Chęć uniknięcia kary
2. Chęć zdobycia nagrody trudnej do osiągnięcia w inny sposób
3. Chęć obrony innej osoby przed karą
4. Chęć ochrony kogoś przed niebezpieczeństwem poniesienia fizycznej szkody
5. Chęć zdobycia podziwu ze strony innych
6. Chęć uniknięcia niezręcznej sytuacji społecznej
7. Chęć uniknięcia zakłopotania
8. Chęć zachowania prywatności, jeśli nie było uprzedzenia o intencji utrzymania pewnej informacji w tajemnicy
9. Chęć okazania władzy nad innymi

Dlaczego udaje się nas okłamać?
Można tu mówić o 5 przyczynach:
- czynniki wynikające z ewolucji ? w dawnych społeczeństwach powodów do kłamania było znacznie mniej niż współcześnie, istniało również większe prawdopodobieństwo przyłapania na samym kłamstwie lub niegodnym czynie
- czynniki wynikające z obserwacji życia rodzinnego ? od wczesnego dzieciństwa rodzice ukrywają, lub nie mówią całej prawdy dzieciom
- czynniki wynikające z naszej potrzeby zaufania i bezpieczeństwa ? z właściwości naszej natury wynika to, że nie chcemy być podejrzliwi, ani nieufni w stosunku do innych ludzi
- czynniki wynikające z naszej osobowości lub sytuacji, przyzwolenie na okłamanie ? strach przed bólem wynikającym z kłamstwa lub zachowanie pewnych korzyści w wyniku przyjęcia kłamstwa
- czynniki wynikające z kultury osobistej i szacunku dla drugiego człowieka ? aby kogoś nie urazić lub nie sprawić przykrości, przejmujemy jego, zazwyczaj nieszkodliwe kłamstwo

Szczególny rodzaj kłamstwa kłamstwo altruistyczne:
Jest to kłamstwo, które ma na celu, ukrycie przed kimś jakiejś istotnej sytuacji lub informacji, wiele osób kieruje się tutaj ?dobrem? innego człowieka. Kłamstwa altruistyczne dotyczą zazwyczaj czyjejś choroby. Często bywają akceptowane społecznie i dopuszczalne. Jednakże reakcja osób okłamanych może być dwojaka.


dobrze jest wiedzieć, że kłamstwo często szkodzi innym, ale częściej szkodzi kłamcy, bo go wewnętrznie pustoszy?


Alex Lech Bajan

RAQport Inc.
2004 North Monroe Street
Arlington Virginia 22207
Washington DC Area
USA
TEL: 703-528-0114
TEL2: 703-652-0993
FAX: 703-940-8300
sms: 703-485-6619
Toll Free:1800-695-6200
EMAIL: polonia@raqport.com
WEB SITE: http://raqport.com